Anitz gara

(Berria-n argitaratua)

Datu argigarriak eman zituen Kike Amonarrizek herenegun arratsean Tribuaren Berbak saioan. Munduko 7.000 hizkuntzen artean, euskara ez dago batere postura txarrean, ia milioi bat hiztunekin. Badakigu, bistan da, frantsesaren, gazteleraren eta ingelesaren erdian itota bizi dela euskara, baina produktiboa dea beti zinkurinaka aritzea?

“Anitz gara, bil gaitezen” zioen Iparraldeko alderdi politiko abertzale baten leloak duela urte andana bat. Zenbait urte geroago, beste talde batek “gutxi gara, bil gaitezen” aldarrikatu zuen. Zein mezuk ematen du biltzeko gogo gehiago? Zeinek ematen digu aitzina egiteko indarra?

Baiona-Angelu-Miarritzen, euskaldunak ez dira %10era heltzen, eta negarrez ari gara beti. Gure buruari sinetsaraziz ezdeus batzuk garela, nago ez ote dugun gure burua oraino gehiago baztertzen. %10 horiek, orotara, 10.000 bat lagun dira. Batzuei gutxi iruditzen bazaie ere, ahanzten dugu 10.000 euskaldun badirela eremu horretan eta gauza franko egin daitekeela haiekin edota haientzat.

Euskarak indarguneak ere baditu Iparraldean: lege babes faltak dinamika handira bultzatu ditu euskaltzaleak eta haiek osatzen duten elkarte mundua. Batzuek erran lezaketen gisan, sortzaile izatera “kondenatu” gaitu egoera horrek. Zergatik “kondenatu” bezalako hitz ezkorrak erabili? Sakrifizio bat dea? Euskararen alde lan egiteko gogorik pizten ote die gainerakoei?

Urteetako lan boluntario horri esker dago bizirik euskara gaur egun, Iparraldean. Baina aitortu behar da kinka anitzez txarragoan izanen zela, Hego Euskal Herrian euskarak duen indarraren eraginik gabe. Indar hori hauspo bat da euskararentzat, Iparraldean. Ez bakarrik erakundeetatik edota Hegoaldeko euskaltzaleen sakelatik datozen diru-laguntzei esker. Euskararen indar sozialak berak ematen digu energia, euskaraz bizitzeko, euskararen alde lan egiteko.

Noiz jai?

(Berria-n argitaratua)

Astelehenean ez da lan eguna Ipar Euskal Herrian, Frantziak bere besta nazionaletariko bat ospatuko duelako. Azaroaren 11n beteko dira 95 urte, milioika lagunen —tartean milaka euskaldunen— heriotza eragin zuen Lehen Mundu Gerra bukatu zenetik. Gerra hura urrats erabakigarria izan zen Iparraldeko euskaldunak frantses sentiarazteko bidean. Horregatik, Euskal Herrian ospatzen diren eta anitzek ospatu nahi ez lituzketen egunetarik bat da asteleheneko hori.

Ahobatekotasunik ez duen beste bat da urriaren 25ekoa. Beste egun bat finkatuko dute laster.

Hasteko, ez dago egunik Nafarroan eta Iparraldean jai eta EAEn lan egiten dutenik. Abenduaren 3a aipatu da, baina Ipar Euskal Herrian ez da jai eguna, beraz, ez da egia Euskal Herri osoan besta eguna litzatekeela. Ez dakit euskararentzat on ala kaltegarri den alde batean besta egun ofiziala izatea, beste batean lan eguna izatea, eta hirugarren eremu batean beste arrazoi bategatik izatea besta eguna. Beste kontu bat da Euskararen Eguna nola ospatu: oporrak hartuta (eta batzuek Espainiako Konstituzio egunarekin batuz), zer ospatzen den ahantziz, ala lanean eta eskolan, euskarari buruzko ekimen bereziak antolatuz.

Hainbat besta daude, jai egun ala ez, Elizak bere egin dituenak ala ez, mendeetan zehar ospatzen direnak. Adibidez, Eguberriz, egunak luzatzen hastea ospatzen dugun gisan, San Joan bezperan egun luzeenaz gozatu nahi izaten dugu. Gure hauspo diren Lurraren zikloen irizpideari jarraikiz, zergatik ez jai egin ekainaren 24ean, urriaren 25aren ordez?

Egutegi nazional ofizial bat lortu bitartean, egokiagoa da Euskal Herri osoan adostea guretzat ez dauzkagun jai egunen ordezkoak eta gure nortasunean oinarritzen direnak. Baita ere forma berean ospatzea: denetan ofizial, edo denetan alternatibo.

Kantonamenduak

Frantziako lurralde antolaketaren erreforma handiaren baitan sartu zen Ipar Euskal Herriko Lurralde Kolektibitatearen proposamena. Frantziako Gobernuak uko egin zion. Erreforma horren beste atal bat da kantonamenduen mapa berria: Ipar Euskal Herriaren lurraldetasun ezagupena are gehiago ukatu nahi du Frantziak, Biarnoko bi kantonamendu Euskal Herriko beste birekin batuz. Zer eragin izanen du antolaketa berri horrek orain negoziatuko den Lurralde Kontratuari begira? Lurraldetasuna errespetatuko da ala Biarnoko mutur bat txertatu nahiko diote?

Ipar Euskal Herria administratiboki ez bada existitzen ere, kantonamenduen mapak ematen zion halako osotasun bat, eta Paueko Kontseilu Nagusian bazeukan bere ordezkaritza. Orain, mapa desitxuratuz, osotasun hori deseginen da. Horrez gain, lurralde historikoen izaera guztiz ukatzen dute: kantonamendu berean bilduko dira Zuberoako eta Donibane Garaziko hiriburuak. Zein izanen da kantonamendu horretako hiri nagusia? Zein, Amikuze, Iholdi-Oztibarre eta Biarnoko kantonamenduak bilduko dituenarena?

Barnealdeak lehen baino ordezkari gutxiago izanen du, halaber. Orain, kantonamendu handi bakoitzetik bi hautetsi hautatuko dira, biak alderdi edo koalizio berekoak, gizon-emakume parekotasuna bermatzeko. Alderdien aniztasuna ez da bermatuko, ordea, alderdi txiki eta ertainek aukera guztiak galduko dituztelako hautetsiak lortzeko.

Abertzaleek lehen ere zaila bazuten hautetsi bat lortzea, orain ezinezkoa izanen zaie, salbu akordioak egiten badituzte alderdi sozialistarekin, UMPrekin edo Modem-ekin. Hauteskunde estrategia osoa berriz pentsatzera eraman ditzake aldaketa horrek. Paradoxikoki, beren ahotsa instituzioetara helarazteko aukera berria izan daiteke.

‘Haskatasuna’

(Berria-n argitaratua)

Bazen behin irakasle bat… Zigorra prest izaten zuen beti, «h» gaizki erabiltzen zutenentzat. Irakasle hark ez zekien zer zen askatasuna. Konbentzitua zen haskatasuna idatzi behar zela, hitza «hasi» aditzetik zetorrelakoan: zigorra bukatu orduko berriz hasten zen. Haren ikasleek ongi ikasi zuten ikasgaia; beste geletakoen azterketak zuzendu behar zituenean, ez zuen deus barkatzen.

Kalapita latzak hasi ziren irakasle haren eta besteen artean, beste geletako ikasleen protestak gero eta ozenagoak baitziren. Hartu zituzten irakasleak gazteago zenean idatzi zituen testuak, eta ohartu ziren orduan «h» gabe idazten zuela «askatasuna» hitza. Baina irakaslea ez zen horretaz oroitzen edo ez zuen oroitu nahi.

Azkenean, hiztegia hartu zuten. Hiztegiak garbi erakusten zuen zein zen hitz haren ortografia zuzena: askatasuna, «h»-rik gabe. Eta kito. «H» gabe idazteagatik azterketa huts egin zuten ikasleei nota aldatu zieten. Irakaslea eta bere ikasleak asaldatu ziren, hiztegigileek ez zekitela idazten salatuz.

Matematikak ere berdintsu irakatsi zituen. Haren ikasle ohi bat zen bankuko zuzendari. Etxea erosteko, banku harekin hogei urteko mailegua izenpetu zutenei, azken ordainketaren bezperan, hauxe jakinarazi zien: «merkatuko prezioak anitz aldatu dira duela hogei urtetik hona, eta beraz beste hamar urtez jarraitu behar duzue ordaintzen». Auzia epaileek trenkatu zuten: izenpetutako dokumentua zen balio zuena.

Irakasleak, bere ikasleek eta zuzendariak salatu zuten hogei urteren buruan hipotekatik libratu zirenak «lapurrak» zirela. «Injustizia» zela. Hain zuzen, irakasleak beste hitz bat ere era bitxian irakatsi zien: gustizia, legea norberaren gustura irakurtzeko eta bihurritzeko trebezia. Herraren sendabidea ez da, ordea, jendeari hala ez diren gauzak sinetsaraztea.